Aktualności

Gdańsk - budynki postoczniowe w rejestrze zabytków

Dwadzieścia jeden obiektów, nabrzeże dawnego basenu dokowego, relikty dwóch pochylni, trzy żurawie, plac, a także nazwy ulic – do rejestru zabytków trafił właśnie zespół zespół budowlany Stoczni Gdańskiej od okresu Stoczni Cesarskiej do 1989 w Gdańsku. To największy zespół obiektów jaki wpisano do rejestru zabytków w historii Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Gdańsku.

Postępowanie w sprawie wpisu do rejestru zabytków zespołu zabudowy dawnej Stoczni Cesarskiej rozpoczęło się w dniu 4 marca 2016 r. Do rejestru zabytków PWKZ wpisał następujące obiekty:

1.d. budynek dyrekcji stoczni
2.d. remiza straży pożarnej
3.d. stolarnia i warsztat linowy, następnie formiernia
4.d. hala produkcji oprzyrządowania
5.d. hala prefabrykacji wyposażenia i ślusarnia
6.podstacja elektryczna A1
7.d. kuźnia i warsztat ślusarski
8.d. ślusarnia
9.d. magazyn mebli – budynek biurowy
10. basen dokowy
11.d. hala prefabrykacji wyposażenia
12.d. kotlarnia i hala produkcyjna
13.d. kotlarnia i warsztat
14. stacja elektryczna A11
15.d. kuźnia
16.d. modelarnia, warsztat i hale produkcyjne
17.d. narzędziownia
18.d. hala silników spalinowych
19.d. hartownia
20.d. hala warsztatowa
21.schron przeciwlotniczy

A. żuraw bramowy wypadowy oznaczony numerem ewidencyjnym 55,
B. żuraw bramowy wypadowy oznaczony numerem ewidencyjnym 61,
C. żuraw półbramowy wypadowy oznaczony numerem ewidencyjnym 7
A1 i A2 – pochylnie półdokowe A1 i A2

Obszar wpisu do rejestru zabytków obiektów na terenie dawnej Stoczni Cesarskiej w Gdańsku.

Pobierz rysunek w wyższej rozdzielczośći.

Ponadto w rejestrze zabytków znalazło się nabrzeże dawnego basenu dokowego („Dock Bassin”) oraz nazwy ulic: Kooperantów, Wyposażeniowców, Narzędziowców, Odlewników, Krótka, Dokowa oraz nazwy własne: Basen Dokowy i Nabrzeże Poremontowe.

– Chronimy autentyzm stoczniowej zabudowy, zależało nam by ochroną objąć obiekty „pamiętające” historię od czasów dawnej Stoczni Cesarskiej, aż do roku 1989 – mówi Agnieszka Kowalska, PWKZ, która przygotowała wpis do rejestru zabudowy dawnej Stoczni Cesarskiej. – O wysokiej wartości tych zabytków mówi wiele aspektów. Ustawowymi kryteriami oceny zabytku są wartość artystyczna, historyczna lub naukowa, których zachowanie leży w interesie społecznym. Zespół stoczni należy do tej grupy obiektów, które spełniają wszystkie te przesłanki. O wartości artystycznej przesądza przede wszystkim architektura najstarszych budynków w zespole oraz jego wartości przestrzenne. Najstarszą architekturę murowaną zaprojektowano ze szczególną starannością i dbałością o detal architektoniczny, pomimo że budynki te nie były dostępne dla osób postronnych i powstały dla funkcji przemysłowej. Dzięki konsekwentnemu przestrzeganiu ustalonych w końcu XIX w. zasad zagospodarowania stoczni, zakład zachował czytelny pierwotny układ przestrzenny, z elementami charakterystycznymi dla układów urbanistycznych: niezmienioną siatką głównych ulic oraz zabudową pierzejową przy głównych ciągach komunikacyjnych. Różnorodność rozwiązań stylistycznych i konstrukcyjnych, zastosowanych przy budowie obiektów w różnych okresach również stanowi wartość architektoniczną zespołu. Zespół charakteryzuje przy tym wysoki stopień zachowania oryginalnej substancji zabytkowej, a zaobserwowane na jego terenie przekształcenia nie wpływają na czytelność pierwotnych rozwiązań.

Historia stoczni w Gdańsku sięga połowy XIX wieku i wiąże się z budową marynarki wojennej przez Prusy. Najpierw, w 1844 roku powstała Królewska Baza Korwet, którą później przekształcono w Stocznię Królewską. Pod nazwą „Stocznia Cesarska” czyli „Kaiserliche Werft” stocznia zaczęła funkcjonować w Gdańsku w 1871 roku. Po 1 września 1939 roku i włączeniu Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy, upaństwowiono ją (w czasach WMG była własnością prywatną kilku spółek z kapitałem m.in. brytyjskim i francuskim) i przestawiono na produkcję wojenną. Po II wojnie światowej tereny na których funkcjonowała d. Stocznia Cesarska określano jako Stocznię nr 1 i właśnie tam najszybciej wznowiono produkcję. To właśnie na terenie Stoczni nr 1 w dniu 13 września 1945 roku odbyła się uroczystość „pierwszego uderzenia” młotem 800tonowej prasy. W 1948 roku na pochyli A2 zbudowano i zwodowano rudowęglowiec „Sołdek”, który dziś jest częścią Narodowego Muzeum Morskiego. Do światowej historii tereny stoczniowe przeszły jako tło dla wydarzeń w sierpniu 1980 roku, początku pokojowej rewolucji „Solidarności”, która pod wodzą Lecha Wałęsy, pracownika Stoczni Gdańskiej, zmieniła układ geopolityczny praktycznie na całym świecie.

Do najciekawszych obiektów (mimo iż wszystkie są oczywiście ciekawe i jak najbardziej warte uwagi), objętych wpisem do rejestru należy z pewnością budynek dyrekcji stoczni (najstarsze budynki na terenie d. Stoczni Cesarskiej datujemy na ostatnią ćwierć XIX w.), który zachował w dużej mierze oryginalny wystrój wnętrz. Wspomnijmy też o dawnym budynku biurowym/magazynie mebli. Powstał w okresie Wolnego Miasta Gdańska, w czasie gdy na terenie stoczni działała spółka, z polskim kapitałem. Z kolei schron przeciwlotniczy przy ul. Narzędziowców (na zachód od dawnej remizy straży pożarnej) przypomina nam o czasach gdy na terenie stoczni pracowali więźniowie niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Stutthof.

Najstarszym reliktem infrastruktury na terenie d. Stoczni Cesarskiej jest basen dokowy, „Dock Bassin”, który powstał w końcu XIX wieku. W jego północno-zachodnim narożu znajdziemy żeliwny poler z numerem 113. Basen do dzisiaj zachował swój pierwotny kształt.

Istotnym elementem- symbolem na tych terenach mającym wpływ nie tylko na na krajobraz stoczniowy oraz panoramę stoczni, widoczną z wielu punktów Gdańska są żurawie stoczniowe. Na ul. Wyposażeniowców znajdują się dwa żurawie bramowe wypadowe, datowane na 1962 r. i 1971 r. Na południe od dawnego budynku biurowego/magazynu meblowego znajdziemy starszą konstrukcję: żurawia półbramowego wypadowego z 1937 r. Żurawie stanowią przykłady nielicznych zachowanych tego typu konstrukcji na terenie kraju. Najstarszy z nich stanowi relikt techniki stoczniowej okresu międzywojennego.

– Decyzja o wpisie ma rygor natychmiastowej wykonalności – informuje Agnieszka Kowalska, PWKZ.

Źródło: PWKZ

Udostępnij na:

• Gdańsk
• Stocznia
• Aktualności