19kwiecień2024 ISSN 2392-1684

: Post 15 sierpień 2016; Odsłony: 3373

00 DSC 1025 nb

W tradycyjnym, kaszubskim rybołówstwie przybrzeżnym – przed wprowadzeniem napędu motorowego – używano kilku typów łodzi żaglowo-wiosłowych. Konstrukcyjnie były one do siebie bardzo zbliżone, różniąc się jedynie wielkością i drobnymi szczegółami. Łodzie składały się zwykle z dębowych, giętych desek burtowych mocowanych „na zakładkę”, płaskiej klepki stępkowej zwanej czilplonką, lekko zaokrąglonej stewy dziobowej i prostej, lekko pochylonej stewy rufowej. Wyposażenie wioślarskie tych łodzi składało się z dwóch lub czterech długich wioseł nazywanych paczenami lub krótkich rym. Oprócz tego, na płytszych wodach używano tzw. wiosła, czyli okutego na końcu drąga, służącego do odpychania się od dna. Powszechnie stosowano ożaglowanie rozprzowe – składające się z foka i grota, choć czasami używano również pojedynczego żagla rejkowego.

Wszystkie bezpokładowe łodzie nosiły po kaszubsku jedną nazwę – bot. Wyróżnia się następujące, podstawowe ich rodzaje: bot laskornowy, bot cezowy, bot żakowy, kôn oraz pomarenk, czyli pomeranka.

Bot żakowy, mierzący 4,5 do 5 m długości, służył do zastawiania i przeglądania sieci pułapkowych, tzw. żaków, rozstawianych za pomocą wybijanych w dno drewnianych pali. Zaopatrzony był on w żagiel rozprzowy, który ułatwiał dotarcie do sieci ustawianych często w dużych odległościach od przystani. Samą pracę przy żakach wykonywali rybacy przy zrzuconym żaglu i położonym maszcie, manewrując wyłącznie wiosłami.

Klasyczny bot żakowy pokazał pan Aleksander Celarek w książce „Kaszubskie łodzie”:

Dziś kaszubskie łodzie żakowe są już tylko ginącą tradycją.

Ale nie wszędzie! W Tolkmicku rybacy nadal używają ich do połowu węgorzy. Tyle, że ich łodzie są już nieco inne niż dawniej. Nowsze, prawie wszystkie z włókna polyestrowego i wyposażone w silnik. Najstarsza z ośmiu zarejestrowanych w Tolkmicku łodzi (TOL 58) pochodzi z roku 1977, najmłodsza (TOL 54) z 2007. Ich wielkość waha się od 4,43 do 8,89 m, moc silników od 3,70 (TOL 4) do 147,20 kW (TOL 112).

Nic natomiast nie zmieniły się stosowane przez nich żaki, używane chyba od dziada-pradziada.

- Co to w ogóle są żaki? - zapytacie.

Żaki są to urządzenia połowowe pułapkowe stawne,składające się z tzw. płotu i doszytej do niego dwukomorowej sieciowej klatki łownej z gardłami - rozpiętymi zwykle na pięciu obręczach. Do pierwszej komory doszyta jest wąska koronka, a druga jest zakończona stożkowatym kutlem, z którego po rozwiązaniu wybiera się złowione ryby. Wielkość żaka określana jest przez średnicę pierwszej obręczy. Do niej przyszywany jest z jednej lub obu stron płot - składający się z kilku odcinków rybackich sieci, przyczepionych do wbijanych w dno żerdzi.

Zestaw, jakiego używają rybacy w Tolkmicku ma około 12 metrów długości – 6 metrów płotu i dwa 3-metrowe kutle po obu stronach płotu. To tak zwany żak dwukotłowy. Inne rodzaje żaków to przestawa - jeden kocioł połowowy + 2 płoty oraz żak jednokotłowy - jeden kocioł łowny połączony z płotem.

Obręcze nowoczesnych żaków wykonane są z metalu. Te starsze, widywane czasami w różnych muzeach rybackich, są z drewna. Właśnie takie obręcze zobaczyłem w Tolkmicku i to właśnie one zrobiły na mnie największe wrażenie!