29marzec2024     ISSN 2392-1684

Znaczek Ligi Morskiej, który wyprzedził historię

00-nb

Grzebiąc w filatelistycznych zbiorach wpadł mi w ręce niezwykle rzadki, numerowany folder Ligi Morskiej z 1948 roku. Zamieszczone są w nim znaczki z lat 1945 – 1948 ze stemplami okolicznościowymi z okazji Święta Morza.

Pierwsze powojenne Święto Morza miało miejsce 29 czerwca 1945 roku. Stemple pierwszego dnia obiegu (Urząd Pocztowy Gdańsk oraz Urząd Pocztowo-Telegraficzny Sopoty) przybito na czterech znaczkach Poczty Polskiej z dopłatą na Ligę Morską (nr 367 – 370 w katalogu PPF). Zwlaszcza jeden z nich jest szczególnie interesujący. Przedstawia on sylwetkę okrętu wojennego na tle nowej morskiej granicy Polski, opisanej: Szczecin-Gdańsk.

Dlaczego jest to takie ciekawe? Otóż z racji dat! Armia Radziecka wkroczyła bowiem do Szczecina 26 kwietnia 1945, dwa dni przed niepewną jutra, tymczasową polską władzą, która dwukrotnie zresztą opuszczała miasto i znów wracała. Znaczki zaś weszły do obiegu już 24 kwietnia, czyli jeszcze PRZED zdobyciem Szczecina! Wówczas absolutnie nikt nie był w stanie przewidzieć, jak potoczą się dalsze losy. Przecież dopiero 5 lipca alianci zdecydowali w Poczdamie, że Szczecin należeć będzie do Polski!

Skąd Liga Morska mogła wiedzieć o tym 2,5 miesiąca wcześniej, pozostanie zagadką. Historia milczy na ten temat. Co to więc była za organizacja, skąd sie wzięła, co się z nią stało? Informacje są dostępne, ale praktycznie w ogóle nie znane.

Pierwsza organizacja, szerząca ideę morską w społeczeństwie powstała jeszcze przed narodzinami II Rzeczpospolitej, bo już w październiku 1918 roku. Było to Stowarzyszenie Pracowników na Polu Rozwoju Żeglugi "Bandera Polska". W czerwcu 1919 przeksztalciło się ono w Ligę Żeglugi Polskiej, a ta z kolei w kwietniu 1924 w Ligę Morską i Rzeczną. Na IV Zjeździe LMiR w październiku 1930 zmieniono zadania statutowe, kładąc silniejszy akcent na sprawy kolonialne. Liga Morska i Rzeczna przeobraziła się w Ligę Morską i Kolonialną. Jej działalność przerwała wojna...

Dalszą, arcyciekawą historię opisuje Józef Wąsiewski na stronie Ligi Morskiej i Rzecznej, reaktywowanej w 1999 roku. Poczytajcie!


„... Dwudziestego października 1944 w Lublinie poseł do KRN Jan Żołna-Manugiewicz zwołał zebranie organizacyjne Ligi Morskiej. Formalnie przez dwa lata stowarzyszenie funkcjonowało jak przedwojenna Liga Morska i Kolonialna. Dziesiątego grudnia 1944 powołano władze okręgu i obwodu lubelskiego.

Po wojnie można wyróżnić trzy oblicza Liga Morskiej:

Pierwsza - reaktywowana samorzutnie w Lublinie latem 1944 – istniała do maja 1948, to kontynuatorka LMiK.

Druga – okres walki "dołów z górą" - w okresie 1948–1950.

Trzecia Liga powstała ze zjednoczenia Ligi Morskiej i Polskiego Związku Zachodniego. Była wzorowana na radzieckim Dosflocie. W 1951 zaczęto jednoczyć Ligę Morską, Ligę Lotniczą i Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza. (W 1951 w ZSRR powstał DOSAAF który zjednoczył Dosarm, Dosaw i Dosflot).

Członkowie (pierwszej, przyp. AD) Ligi Morskiej w okresie lubelskim przez radio (Józef Skwarek i Konstanty Maciejewicz) wygłaszali wykłady o morzu. Liga opiekowała się także Batalionem Morskim.
W roku 1945 powstawały od nowa lub reaktywowano przedwojenne okręgi ligowe: w lutym – krakowski, w marcu – kielecki, w kwietniu – warszawski, rzeszowski, katowicki (śląsko-dąbrowski), radomski, w maju – olsztyński, łódzki, białostocki, w czerwcu – gdański, w lipcu – szczeciński, w sierpniu – pomorski, poznański, podlaski, w październiku – wrocławski.
Oddział Propagandy Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego Wojska Polskiego na 23–29 czerwca 1945 (pierwsze Dni Morza po wojnie) wydał jednodniówkę Morze na stronach formatu A-3 oraz gazetkę ścienną, na której Polska ma inne granice północne i zachodnie od obecnych.
Nieprawomocny zjazd zwołano w dniach 14-15.10.1945 w Warszawie z udziałem ponad 100 delegatów. W skład 37-osobowej Rady Głównej weszli między innymi: kardynał August Hlond, gen. dyw. Juliusz Rómmel, inż. E. Kwiatkowski, K. Maciejewicz, Franciszek Sokół, kmdr Karol Kopiec, Benedykt Krzywiec, Jan Dębski, Michał Pankiewicz oraz politycy: Stanisław Mikołajczyk, Władysław Kiernik, Stefan Jędrychowski, Stefan Matuszewski, Hilary Minc, gen. Aleksander Zawadzki, gen. Władysław Korczyc…
Rozporządzeniem Rady Ministrów z 25 lipca 1946 Ligę Morską uznano za stowarzyszenie wyższej użyteczności. Wówczas też formalnie zmieniono nazwę z Ligi Morskiej i Kolonialnej na Ligę Morską. Statut ogłoszono w grudniowym "Monitorze Polskim". Usunięto z przedwojennego statutu LMK jedynie zapis o pozyskiwaniu terenów zamorskich.
Liga jest organizacją społeczną, zmierzającą do zespolenia najszerszych mas społeczeństwa w pracy nad ugruntowaniem panowania Polski na morzu; w 1946 dodano, że liga jest organizacją społeczno-demokratyczną.
W 1946 LM zorganizowała spotkanie młodzieży kraju "Trzymamy straż nad Odrą".
Od początku trwała ostra różnica zdań pomiędzy działaczami Ligi a Manugiewiczem.
Kierownictwo LM coraz bardziej odrywało się od szeregowych członków i uprawiało prymitywną demagogię, wszędzie podejrzewając wrogów systemu. Tymczasowy Zarząd Główny działał chaotycznie aż do 1947. Walny zajazd zorganizowano w dniach 22–23 lutego 1947 w Warszawie. Uczestniczyło 314 delegatów i 10 prezesów okręgów. Minister E. Kwiatkowski przedstawił wizję przyszłej Polski, która sukces cywilizacyjny osiągnie dzięki polskiemu morzu i Śląskowi.

Liczba członków Ligi Morskiej od 155.000 (w 1945) wzrosła do blisko 344.000 osób na koniec 1946. W 1947 w lutym liczyła 370.000; w grudniu 473000. Działały duże ośrodki ligowe z Gdyni, Postominie, Łuczanach i Kruszwicy. Pod koniec 1947 było ich łącznie 17. Wnioskowano także przemianowanie (październik1946) LM na LMiR, przekształcenie FOM na Skarb Morski.
Szesnastego marca 1947 prezesem Rady Głównej LM został kontradmirał Adam Mohuczy, (od 24 grudnia 1945 szef Sztabu Głównego MW i czasowo pełniący obowiązki dowódcy MW, mianowany do stopnia kontradmirała 1 marca 1946; od 26 lutego 1946 do 14 lutego 1947 dowódca Marynarki Wojennej); wiceprezesem – wiceminister Kazimierz Petrusewicz, sekretarzem mgr Tadeusz Jasiuk i zastępcą sekretarza mgr Witold Wenclik, przewodniczący WRN w Białymstoku. Dookoptowano do Rady Witolda Bublewskiego i Jerzego Bogusza. Prezesem Zarządu Głównego był Stefan Szudziński (dyrektor Departamentu w Ministerstwie Administracji), sekretarzem generalnym ppłk Stanisław Kiryluk (odpowiedzialny za pracę Tymczasowego Zarządu Głównego). W nowym Zarządzie Głównym znaleźli się wszyscy "opozycjoniści" w stosunku do kierownictwa.
Zorganizowano Święto Morza w 1947 roku w Szczecinie na wzór przedwojenny; prezydent RP uczestniczył w mszy polowej, tradycyjnie poprzedzającej manifestacje i defilady podczas Święta Morza. Dawnym wzorem na polskiej granicy zapalono ogniska.

W styczniu 1948 ukazał się pierwszy numer wznowionego pisma: Morze i Marynarz Polski; tytuł ukazywał się prawie do końca 1950.

Ostra wojna ideologiczna wybuchła na nowo 9 maja 1948 w Radzie Głównej, wywołana przez referat Jerzego Bogusza, który nawoływał do szerokiego zrozumienia programu demokracji ludowej... LMiK – jak głosiło kierownictwo – była tubą sanacyjnej ideologii... Odtąd w LM coraz bardziej zdecydowanie mobilizowano, popierano, propagowano, pogłębiano, przyspieszano... Krytykowano stale "romantyczny" stosunek do morza, mętną frazeologię o "idei morskiej"…
Tymczasem w Krakowie na Święto Morza w 1948 wydano plakaty z napisem LMiK!
Wybrano (z powodu zdekompletowania) nowy Zarząd Główny LM z prezesem wiceministrem Józefem Salcewiczem.
Od tamtej pory Rada Główna faktycznie przestała sprawować funkcję, gdyż decyzje tworzyło prezydium ZG. (Od Zjazdu do końca 1949 prezydium zebrało się 76 razy, plenum ZG jedyni e 7!). Zaczęły się prześladowania. Represjonowano E. Kwiatkowskiego (prezesa Kapituły Odznaczeń LM); w styczniu 1948 odwołano go z funkcji Delegata Rządu do Spraw Wybrzeża, w 1949 zmuszono do opuszczenia wybrzeża. Wyrzucono Władysława Kowalenkę przenosząc do Poznania na utworzoną dla niego katedrę historii żeglugi i polityki morskiej, po to, by zamknąć ją w 1950.
Trzydziestego listopada 1948 prezes RG LM A. Mohuczy został odsunięty od prac w LM, przeniesiony w stan spoczynku, aresztowany 7 grudnia 1949, torturowany w podziemiach Informacji Wojskowej w Gdyni, skazany 6 marca 1950 na 13 lat więzienia. Zmarł w więzieniu w Sztumie 7 maja 1953. Zrehabilitowany 21 czerwca 1957.

Walka z "reakcją" pojawiła się w uchwale prezydium ZG z 7 września 1948, mówiącej o dekomercjalizacji niektórych ogniw LM, walce z wstecznymi siłami itp.
Na początku 1949 LM musiała oddać Powszechnej Organizacji "Służba Polsce" cały pion szkolenia wodnego i ośrodki masowego szkolenia wodnego; w mniejszych ośrodkach także szkolono SP. Przestał ukazywać się miesięcznik Młodzież Morska.
Główna Komisja Koordynacyjna Organizacji Społecznych (jej sekretarzem generalnym był wspomniany J. Bogusz) rozważała sens istnienia LM. Towarzystwo Przyjaciół Żołnierza 13 maja 1949 zaczęło rozpatrywać wchłonięcie organizacji o charakterze obronnym. Najpierw powstała Liga Przyjaciół Żołnierza z Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza, Towarzystwa Przyjaciół Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej i Polskiego Związku Krótkofalowców .

LM przydzielono zadanie pogrzebania Polskiego Związku Zachodniego. Uchwała połączeniowa zapadła 9 października 1949. Zjazd Zjednoczeniowy LM i PZZ – na wskroś przepojony jedynie słusznymi ideami – z udziałem około 1000 osób ostatecznie zwołano w dniach 2–3 kwietnia 1950 w Szczecinie pod przewodnictwem wicemarszałka Sejmu Wacława Barcikowskiego. Nowym prezesem został gen. Mieczysław Wągrowski (powątpiewał w wartości wychowawcze morza), pierwszym wiceprezesem kmdr Józef Urbanowicz, sekretarzem generalnym dr Czesław Pilichowsk.Do władz weszło także czterech marynarzy: kmdr Stanisław Mieszkowski – dowódca Floty (aresztowany pod fałszywym zarzutem w tak zwanym spisku 7 komandorów, 21 lipca 1952 skazany na karę śmierci i rozstrzelany w mokotowskim więzieniu, 2 maja 1956 zrehabilitowany), kmdr ppor. Bartosz Siemaszko (zwolniony do rezerwy w listopadzie 1951), kapitanowie MW Ryszard Gilewicz i Józef Pastuszak.
Po Zjeździe stan członków nowej organizacji od 1950 osiągnął około 500.000.
Likwidacja w 1950 Instytutu Bałtyckiego i Ligi Morskiej stanowi ostateczne zerwanie z obowiązującą dotychczas myślą morską II RP.
Ostatnie posiedzenie prezydium ZG LM prawdopodobnie miało miejsce 8 maja 1953, kiedy sekretariat Biura Politycznego zgodził się na połączenie Ligi Przyjaciół Żołnierza, Ligi Morskiej i Ligi Lotniczej w Ligę Przyjaciół Żołnierza.
10 maja 1953 zwołano Konferencję Krajową LM. Prezes Wągrowski powiedział wówczas, że nie jest ona statutowa, gdyż nie ma na to czasu. Tego samego dnia w Centralnym Klubie Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej z udziałem około 300 przedstawicieli LPŻ, LL i LM zjednoczono organizację w myśl doświadczeń i przykładu bratniego DOSAAF tworząc LPŻ (od 1962 Ligę Obrony Kraju).
Półmilionowa Liga Morska przestała istnieć…”

 

Autor tekstu o Lidze Morskiej: Józef Wąsiewski na stronie LMiR:

http://www.lmir.pl/article/historia/article.php/id_item_tree/596c8167c8c2b6914a468651050559e0/id_art/992c89a8613d978ca77c9a75d3ba9b5a

Opracował i skanował: Antoni Dubowicz, czerwiec 2013

Udostępnij na:

Submit to FacebookSubmit to Twitter

Dodaj komentarz

Kod antyspamowy
Odśwież