ORP "ODWAŻNY"

„ORP ODWAŻNY” - polski kuter torpedowy projektu 664, jego budowę, pod numerem stoczniowym 664/7, rozpoczęto w Stoczni Północnej w Gdańsku 7 kwietnia 1972 roku.
Po niespełna roku odbyło się wodowanie kadłuba (21 luty 1973 roku), jednostkę oficjalnie przekazano Marynarce Wojennej w sierpniu.

„ORP Odważny” to tylko jeden z 8 zbudowanych kutrów projektu 664 i jako ciekawostkę można podać fakt, że były to jedyne w Polsce, seryjnie produkowane jednostki tego typu.

 Ale jak do tego doszło?

Otóż pod koniec lat 50 XX wieku zdecydowano uzupełnić używane wówczas w polskiej Marynarce Wojennej kutry torpedowe radzieckiego projektu 183 (w kodzie NATO P-6) nowszymi jednostkami, o większych możliwościach bojowych, zaprojektowanymi w kraju. W odróżnieniu od projektu 183, nowe kutry miały mieć 4 wyrzutnie torpedowe, w miejsce dwóch. Dużą prędkość, będącą ich największym atutem, miał zapewnić napęd za pomocą turbiny gazowej. Wskutek braku wcześniejszych doświadczeń w konstruowaniu takich jednostek, proces projektowania i badań konstrukcji trwał jednak długo. W celu sprawdzenia przyjętych rozwiązań w praktyce, najpierw zbudowano doświadczalny kuter torpedowy projektu oznaczonego jako 663D, ORP "Błyskawiczny", rozpoczęty w 1961 i wcielony do służby w 1965. Poprawione kutry seryjne początkowo miały nosić numer projektu 663M.

Po pierwszych próbach "Błyskawicznego", które między innymi ujawniły pewne wady okrętu, kontynuowano prace, które miały doprowadzić do powstania jednostek nadających się do produkcji seryjnej. Mimo podobieństwa, ostatecznie opracowane okręty były znacznie przekonstruowane w stosunku do kutra doświadczalnego. Zachowano jednak jego sylwetkę, generalny kształt kadłuba i podobne rozmiary oraz budzący największe wątpliwości zespół napędowy złożony z 4 silników wysokoprężnych M-50F3, sprzężonych po 2 dla prędkości marszowej i turbiny gazowej TM-1 polskiej konstrukcji, w układzie CODAG. Turbina była adaptacją radzieckiego silnika lotniczego Klimowa WK-1, produkowanego w Polsce jako Lis-2A. Zastosowana siłownia nie była zadowalająca, w szczególności silniki wysokoprężne i rozważano inne jej warianty m.in. z dwoma nowszymi i mocniejszymi silnikami M-503, lecz odstąpiono od dalszych prac w tym kierunku z uwagi na koszty i brak czasu.

W 1966 nowy projekt otrzymał numer 664 oraz kryptonim Sroka II (projekt 663 miał kryptonim Sroka). Zdecydowano skierować nowy projekt do produkcji, po czym w Stoczni Północnej w Gdańsku zbudowano 8 jednostek: od KTD-452 do KTD-459, budowę pierwszego ORP "Bitny" rozpoczęto w 1968. Określono je jako kutry torpedowe duże, z numerami burtowymi rozpoczynającymi się od skrótu KTD. Konstruktorem kutrów 664 był inż. Dionizy Wiśniewski pochodzący ze Skarżyska-Kamiennej.
Kutry torpedowe budowano ze stopów aluminiowych (hydronalium), nowatorskie rozwiązania były przyczyną wielu problemów, kutry rozwijały bardzo duże prędkości dochodzące do 50-60 węzłów. Powstawały bardzo duże naprężenia, które powodowały pękanie konstrukcji.

"ORP Odważny" wchodził w skład 2 dywizjonu Kutrów Rakietowo-Torpedowych 3 Flotylli Okrętów w Gdyni. Został skreślony ze spisu floty 31 stycznia 1986 roku.

Dane techniczne:

-wyporność standardowa – 94 t
-długość – 24,76 m
-szerokość – 7,79 m
-zanurzenie – 1,61 m
-prędkość - szczytowa: 49,28 w, maksymalna stała: 43 w, marszowa: 28 w, ekonomiczna: 16 w
-zasięg – 410 Mm (przy prędkości ekonomicznej 16 w)
-liczba osób załogi – 20 osób

Uzbrojenie:

- 4 wyrzutnie torpedowe OTAM-53-206 kal. 533 mm
- podwójnie sprzężona armata uniwersalna AK-230 kal. 30 mm (po wycofaniu jednostki ze służby została zastąpiona przez armatę 2M-3M kal. 25 mm)
-opcjonalnie, zamiast dwóch rufowych wyrzutni torpedowych, tory dla min: dwóch AMD-1000 lub czterech AMD-500 lub dwudziestu JaM

Po wycofaniu ze służby, jednostkę przekazano do Muzeum Regionalnego im. gen. broni Zygmunta Berlinga w Skarżysku-Kamiennej, obecnie jest to Muzeum im. Orła Białego gdzie stanowi największą ekspozycję plenerową.
Transport jednostki z wybrzeża do Skarżyska-Kamiennej odbywał się generalnie w dwóch etapach, holowanie kutra do Sandomierza Wisłą oraz transport drogą lądową na trasie Sandomierz – Skarżysko-Kamienna.
Ciekawostka: holowanie do Sandomierza Wisłą trwało bagatela 3 lata w wyniku nie załatwienia do końca wszystkich spraw związanych z transportem kutra. „Odważnego” wyciągano na brzeg, gdzie musiał zimować.

W 2006 roku kuter został pomalowany po raz pierwszy od zakończenia służby w Marynarce Wojennej. 

Fotografia z 2005 roku, przedstawia stan kutra przed malowaniem.

„ORP ODWAŻNY” miał swoje 5 minut w „Małym Modelarzu” wydanym w 1968 roku (numer 1).

Okładka "Małego Modelarza" z 1968 roku.

Źródła: Teodor Makowski, Robert Rochowicz: "Polskie kutry torpedowe – jednostki seryjne" w: Morze, Statki i Okręty nr 2/2006, Mały Modelarz nr 1/1968.

Udostępnij na: